محمد ارژنگ
جدای از لذتی که پذیرفته شدن یک فیلم در جشنوارهای خارجی دارد، یک کابوس همیشگی آن، زیرنویس کردن فیلم است. پیدا کردن یک مترجم قابل اعتماد و البته ارزان، کار سادهای نیست. منهای ترجمه، روش زیرنویس کردن فیلم هم موضوعیست که بدون اغراق میتوان گفت در بیشتر فیلمهای کوتاه ما مشکلدار است. همهی ما میدانیم که زیرنویس هم بخشی از فیلم ماست، اما علت این بیدقتی و اشتباهات، به کماطلاعی ما نسبت به زبان انگلیسی برمیگردد. هدف این یادداشت، نصیحتهای پدرانه در باب کسب دانش نیست، بلکه هدف، ارائهی راهکارهایی برای تمیزتر ساختن زیرنویس فیلم است.
یک زیر نویس باید از چند ویژگی برخوردار باشد تا بشود آن را استاندارد دانست. برای آن که مطمئن باشید زیرنویس فیلمتان در حد استاندارد است، این موارد را چک کنید:
۱. حواستان باشد همیشه از مترجمتان بخواهید که گفتار فیلم را به شکل سادهای ترجمه کند خصوصاً در مورد فیلمهای مستندی که لحن پیچیدهتری دارند، به مترجمتان بگویید تمام سعیاش را بکند تا ضمن وفاداری به گفتار متن، سادگی را لحاظ کند. فراموش نکنید مخاطب در اینجا خواننده نیست، بیننده است.
۲. عبارات و اصطلاحات خاص را حتماً با مترجم چک کنید تا مطمئن شوید مفهوم منتقل شده است. مثلاً در فیلمی مستند شاهد بودم مترجم در یک صحنهی سینهزنی، در جایی که عزاداران فریاد میزدند: «خون حسین میجوشد» نوشته بود «Hoseyn’s blood is boiling» که در صورتی معنادار بود که آن خون را در قابلمهای جوشانده بودند! در اینطور موارد، بهترین راه استفاده از عبارات معادل است حتی اگر معنای نعل به نعل نداشته باشد. اما اگر مترجم شما تسلط کافی ندارد یا نسبت به ترجمهاش مشکوکید، بهتر آن است ابتدا معادلی فارسی برای عبارت مد نظر پیدا کنید که سادهتر باشد و سپس آن را برای ترجمه بدهید. مثلاً عبارت بالا را به زبان سادهتر میشود نوشت: «صدای حسین انقلابی بر پا میکند» یا «یاد حسین همه را منقلب میکند». درست است، این عبارت ارزش آن قبلی را ندارد اما از Hoseyn’s blood is boiling بهتر است!
۳. برای آنهایی که اطلاعات انگلیسی اندکی دارند، نرمافزار Word تا حدی میتواند آنها را از درست یا غلط تایپ شدن کلمات مطمئن کند. اگر متن انگلیسیتان را در این نرمافزار باز کنید، زیر کلماتی که غلط املایی دارند خط کنگرهدار قرمزی کشیده میشود. در این حالت اگر روی آن کلمه راست کلیک کنید، نمایهای از کلمات درستی را که برنامه حدس زده، برایتان ظاهر میشود. با راست کلیک روی هر کلمه میتوانید آن را جایگزین کنید. طبیعتاً اسمهای خاص در این نرمافزار به عنوان غلط فهرست میشوند که نباید به آنها توجهی کرد. در سیستم عامل مکینتاش هم نرمافزارهای Text Edit, Nisus و NeoOffice توانایی انجام این کار را دارند.
۴. قلم (فونت) مد نظرتان باید از وضوح کافی برخوردار باشد. هیچوقت فونت را ضخیم یا بولد نکنید چون امکان در هم رفتن حروف را بیشتر میکند. بهترین قلمی که میشود برای انگلیسی پیشنهاد کرد، Arial است. گرچه Times new roman هم قلم خوبیست اما وضوح Arial را ندارد.
۵. هر کپشن زیرنویس حداکثر باید یک پنجم صفحه را بگیرد. فضای بیشتر از این باعث تلف شدن تصاویر فیلمتان خواهد شد. اگر نوشتهها ناخوانا نمیشوند، اندازهی یک ششم، ایدهآل است.
۶. دقت کنید زیرنویس حتماً در Title safe که در همهی نرمافزارهای تدوین وجود دارند قرار داشته باشد. Title safe را با Safety zone اشتباه نگیرید. Title safe محدودهی تصویر شما را پس از خوردگی نشان میدهد اما Title safe فضایی کوچکتر از Safety zone است که برای جا گیری زیرنویسها امن است.
۷. دقت کنید هر کپشن بیشتر از دو خط نباشد. از سه خط تنها در مواردی استفاده کنید که هیچ چارهای ندارید. هر چه خطوط زیرنویس کمتر باشد، بیننده تصاویر را بهتر میبیند.
۸. هیچ گاه در پسزمینهی زیرنویس از نوار رنگی استفاده نکنید چون عملاً مثل یک Letter box، باعث کوچک شدن عرض تصویرتان میشود. اگر این نوار به رنگی غیر از مشکی باشد که بد از بدتر است چون باعث انحراف چشم میشود. تنها زمانی ناچار به استفاده از این نوار پسزمینه خواهید شد که یک زیرنویس دیگر زیر زیرنویس شما باشد و نتوانید آن را پاک کنید.
۹. برای فیلمهایی که ۱۶:۹ گرفته شدهاند، گرچه بعضی معتقدند باید زیرنویس در محدودهی تصویر فیلم بیاید، اما کار غلطی به نظر میرسد. روی نوار مشکی پایین فیلم زیرنویس را بنویسید تا تصاویر فیلم هدر نروند.
۱۰. رنگ کلاسیک زیرنویس سفید است گرچه رنگ زرد هم کاربرد دارد. این دو رنگ به این دلیل انتخاب شدهاند که رنگ سفید کنتراست قابل قبولی دارد و خنثاست. رنگ زرد هم بیشترین کنتراست را با رنگ مشکی دارد. بنابراین به هیچ عنوان از رنگهای دیگر استفاده نکنید چون باعث انحراف چشم میشود.
۱۱. حتماً برای زیرنویستان از نوار حاشیه (Border یا stroke) مشکی استفاده کنید تا جملات در محیطهای سفید و روشن قابل خواندن باشند. این نوار نباید حجم زیادی داشته باشد وگرنه خودش باعث ناخوانا شدن میشود. همین که حروف را از زمینههای روشن جدا کند کافیست.
۱۲. از قلم کج (ایتالیک) برای تأکیدات خاص یا اسم افراد میتوانید استفاده کنید. در این موارد هم از بولد کردن بپرهیزید چون احتمال ناخوانایی را بالا میبرد.
۱۳. هر گاه میخواهید جملهای را تکه تکه کنید و در چند زیرنویس بیاورید، حتماً دقت کنید تا جمله در جایی قطع شود که بخشی از معنای جمله کامل شده باشد. برای این کار از مترجمتان کمک بگیرید. اگر این کار را نکنید، بیننده را عصبی خواهید کرد چون ممکن است زودتر از زمان معمول جمله قبلی را بخواند و در انتظار کامل شدن آن، تصاویر را از دست بدهد. مثلاً فرض کنید این جمله را میخواهید دو تکه کنید: «من اولین باری که خواستم برای دیدن خانهاش به خیابان بروم، قدری نگران و در عین حال خوشحال بودم». بهترین جای برش زدن، پس از «بروم» است. اگر مثلاً پس از «دیدن» جمله را تکه کنید، بیننده را عصبی خواهید کرد.
۱۴. هر گاه جملهای را دو تکه میکنید، حتماً انتهای بخش اول و ابتدای بخش دوم سه نقطه (…) بگذارید تا بیننده بداند این دو بخش به هم مربوطند.
۱۵. هنگامی که دو نفر در حال صحبتاند، برای این که به بیننده نشان دهید کدام زیر نویس مربوط به کدام بازیگر است، ابتدای هر دیالوگ یک خط تیره (-) بگذارید تا بیننده بداند آن دو دیالوگ مربوط به دو نفر است.
۱۶. تجربه نشان داده است اگر هر زیرنویس به اندازهای که همان جمله به زبان فارسی ادا میشود روی پرده بماند کافیست. با این وجود از زمان کافی روی پرده ماندن جملات به کمک یک زباندان مطمئن شوید.
۱۷. اگر دو زیر نویس بنا باشد بلافاصله دنبال هم بیایند، حتماً بینشان حداقل سه فریم فاصله بگذارید. این سبب میشود بین زیرنویسها یک جور چشمک زدن به وجود بیاید و بیننده بفهمد زیرنویس عوض شده است. در غیر این صورت بسیار پیش میآید که زیرنویسی از دست او در میرود.
۱۸. اگر زیرنویسی درست سرِ کات تصویر شما عوض شود، مطمئن باشید احتمال این که بیننده متوجه شود زیرنویس عوض شده اندک است. بنابراین همیشه پنج فریم قبل یا بعد از کات تصویر، زیرنویستان را عوض کنید.
۱۹. فراموش نکنید زیرنویس کارکرد اطلاع رسانی دارد بنابراین از آراستن آن به هر شکل بپرهیزید. دیزالو یا فید کردن آن یکی از این تزئینات غلط و مزاحم است که جز منحرف کردن ذهن کار دیگری نمیکند.
۲۰. تیتراژ هم جزئی از فیلم شماست، بنابراین دلیلی ندارد زیرنویس تیتراژ را طور دیگری بزنید. بگذارید این زیرنویس هم مثل بقیهی فیلمتان باشد.
شاید هم فکر کنید بد نباشد به جای اجرای این دستورها، قدری سر کیسه را شُل کنید و اجرای زیرنویستان را به شرکتی بسپارید. فکر بدی نیست اما اگر آنقدر در جیبتان پول دارید که کارتان را به دیگری بسپارید، حواستان باشد نکاتی را که گفته شد از او بخواهید. مهم نیست کار را چه کسی انجام میدهد، مهم این است که درست انجام دهد.
برگرفته از وبلاگ فیلم کوتاه: http://iranshortfilm.blogfa.com/post-54.aspx