در حاشیه و متن فیلمهای منتخب هشتمین جشن مستقل فیلم کوتاه
به قلم مجتبی اسماعیل زاده
هیاتی ۲۲ نفره از بین ۴۳۱ فیلم، ۴۶ تای آن‌ها را برای حضور در هشتمین جشن مستقل فیلم کوتاه انتخاب می‌کنند و ۳۸۵ فیلم را انتخاب نمی‌کنند. طبیعتاً سازندگان ۴۶ فیلم از اعلان اسامی فیلمهای منتخب خوشحالند و تمامی بقیّه ناراضی. یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد تعداد ناراضیان تقریباً کمی بیش از هشت برابر تعداد فیلمسازان راضی از این اعلام است.
اگر به عنوان عضوی از انـجمن فیلم کوتاه، دیشب سری به کانال تلگرام گروه ایسفا می‌زدید شما هم حجم نارضایتی‌ها و اعتراض‌هایی که به فیلمهای منتخب شده بود (و احتمالاً خواهد شد) را می‌دیدید. بماند که بیش از ۳۵۰ نفر از کسانی که فیلم‌هایشان پذیرفته نشده عضو انـجمن فیلم کوتاه نیستند و صدای اعتراضشان یحتمل جسته و گریخته به گوش خواهد رسید.
از آنـجایی که دست بر قضا امسال هیچ فیلمی در جشن نداشتم و عضو هیات انتخاب هم نبودم، امیدوارم بی‌طرفانه بتوانم چند نکته را یادآور شوم، با این امید که در سال‌های پیش روی ما، هم از تعداد معترضین بالفطره کاسته شود و هم برتری جشن مستقل فیلم کوتاه نسبت به سایر جشنواره‌های فیلم کوتاه کشور (هم از منظر استقلالش و هم از منظر کیفیتش ) سال-افزون شود.
یکم اینکه ساختار شیشه‌ای انـجمن فیلم کوتاه می‌طلبد که دبیر جشن، در هر دوره‌ای، اسامی هیات انتخاب و معیارهای انتخاب آنان را پیش از آغاز مرحلهء بازبینی، به اطلاع اعضاء (و نیز تمامی فیلمسازانی که به دبیرخانهء جشن فیلم می‌فرستند) برساند. فقدان این اطلاع رسانی خودش محل بزرگترین ایراد ممکنه به ترکیب هیات انتخابی است که قریب به یقین تمام هدفش اعمال صداقت و در نظر گرفتن کیفیت برای گزینش فیلمهای منتخب است. زمانی که اسامی هیات انتخاب، هم‌زمان با نام فیلمهای برگزیده اعلام می‌شود انگار کسی می‌گوید همین است که هست! و بی‌اختیار تعدادی فیلمساز، روبروی تعدادی دیگر قرار می‌گیرند. روندی که به سود فیلم کوتاه، انـجمن فیلم کوتاه و جشن مستقلش نیست.
دوّم اینکه در هر دوره‌ای به فراخور تعداد آثار رسیده به دبیرخانه و ترکیب هیات بازبینی، ساختاری برای بازبینی و انتخاب آثار تعریف می‌شود. برای مثال در این دوره، ۴۳۱ فیلم بین ۲۲ نفر در چند گروه چند نفره تقسیم شده‌اند و هر گروه، تعدادی از فیلم‌ها را برای شرکت در جشن معرّفی کرده است. هرچند تا جایی که می‌دانم تمام راه‌های ممکن برای جا نماندن فیلمهای ارزشمند در این ساختار تعبیه شده. اما مطّلع کردن شرکت‌کنندگان در جشن، از چگونگی کارکرد این ساختار (حدّاقل در کلّیات) قطعاً منجر به ایجاد حس اعتماد متقابلی می‌شود که سنگ بنای اعتماد به ساختار اجرایی جشن خواهد شد. برای مثال دبیرخانه می‌تواند امتیازی که هر فیلم در مرحلهء انتخاب به دست آورده را شفّاف و بی واهمه (اگرنه به صورت عمومی، دست کم به کارگردان هر فیلم) اعلام کند تا در آینده و با نمایش فیلمهای منتخب، سنگ محکی برای چگونگی این قضاوت و سنجش فیلمهای پذیرفته شده و نشده وجود داشته باشد.
سوّم اینکه اگر ضروری نباشد دست کم منطقی به نظر می‌رسد که هیات انتخاب در نوشته یا بیانیه‌ای دربارهء کم و کیف روند کاری خود و فیلم‌هایی که از بین تمام فیلم‌ها انتخاب کرده‌اند اعلام نظر کنند. شاید همین شفاف‌سازی از حجم سوءبرداشت‌ها و سوءتفاهم‌ها بکاهد و باعث نزدیکی نگاه هیات انتخاب و شرکت‌کنندگان و در نتیجه زاویه نگاه طرفین شود! سکوت ساختاری هیات انتخاب، شکل دیگریست از همان روند «همین است که هست» و طبعاً به هیچ گونه همسویی منجر نخواهد شد.
چهارم اینکه نداشتن یک ساختار مشخّص و مدوّن بعد از تجربهء هفت دورهء گذشته جشن مستقل فیلم کوتاه، برای تعداد اعضای هیات انتخاب و چگونگی انتخاب فیلم ها، شکل انتخاب فیلم‌ها و نهایتاً شکل داوری در آکادمی، خودش بزرگترین ایرادی است که به تمام اعضای ایسفا وارد است. چرا که در این سال‌ها، برای یک جشن ثابت، در جست‌و‌جوی رسیدن به یک شکل ایده‌آل، در هر دوره شکل انتخاب و داوری فیلم‌ها در حال تغییر و تحوّل است. نداشتن یک دستورالعمل ثابت و جواب پس داده برای این روند، مسأله ایست که حل و فصل آن در مجمع عمومی ضروری به نظر می‌آید.
پنجم اینکه به عنوان فیلمساز به خاطر داشته باشیم که شرکت در هر جشن و جشن‌واره‌ای به معنای پذیرش ساختار آن جشن‌واره است و اگر ساختار جشن‌واره‌ای را قبول نداریم، اساساً نباید در آن شرکت کنیم. فیلمسازانی که هیات انتخاب آثار یک جشن‌واره را تشکیل می‌دهند، همان‌طور که معصوم نیستند و ممکن الخطایند، سلایق متنوعی دارند و شرکت در جشن به معنای پذیرش سلیقه ایست که آن‌ها در انتخاب فیلم‌ها از آن تبعیّت می‌کنند. به این‌ها اضافه کنیم که جشن فیلم کوتاه، تنها یک جشن از میان جشن‌واره‌هاست و پذیرفته شدن یا نشدن فیلم ما در آن هیچ معنی مطلقی ندارد و شاید جشن دیگری منتظر دیدن فیلم ما باشد! و صدالبته که حتماً و قطعاً هر ساله فیلم‌هایی متفاوت از فیلمهای ما و سلیقهء ما ساخته می‌شود که سازندگانش به همان اندازه که ما برای فیلم‌هایمان زحمت کشیده‌ایم برای ساخت آن‌ها زحمت کشیده‌اند، به این امید که در چنین جشن‌واره‌هایی دیده شوند و مزد زحمتشان را بگیرند. خوبست جانب انصاف و احتیاط را رعایت کنیم و پیش از دیدن فیلم‌هایی که ندیده‌ایم، آن‌ها را قضاوت نکنیم.
ششم اینکه در اولین بیانیه‌ای که امیر توده‌روستا، دبیر جشن امسال منتشر کرد به وضوح (و به درستی) به قیاس تعداد برگزیدگان نهایی که پیشتر عضو ایسفا بوده‌اند و آن‌ها که نبوده‌اند اشاره کرده بود: در مجموع دوره‌های گذشته، ۱۷ جایزه به اعضای ایسفا و ۲۶ جایزه به سایرین رسیده بود. منظور اینکه اگر ما به عنوان عضوی از ایسفا، فیلمی به دبیرخانهء جشن فرستاده‌ایم، نباید توقّع برتری و قائل شدن تفاوت با فیلمسازانی که عضو صنف ما نیستند را داشته باشیم. (کما اینکه روزگاری خود ما هم عضو این صنف نبودیم و از جشنش حتّا جایزه به خانه بردیم) و بنابراین هیچ حقّ مضاعفی از ما بر گردن هیات انتخاب آثار و برگزار کنندگان جشن وجود ندارد. اینکه تصور کنیم چون ما به سبب سابقهء‌فیلمسازی‌مان، کارت عضویّت در این صنف را داریم پس بلیت حضور در جشن را از قبل رزرو کرده‌ایم، تصور به حقّی نیست و اعتراض مبتنی بر این تصوّر، از پایه مردود است.
هفتم و موخّره اینکه نباید فراموش کنیم ما به عنوان اعضای ایسفا، همه زیر یک بیرق جمع آمده‌ایم و منافع مشترکی داریم که جز با منطق مداری و بهینه‌سازی ساختار ایسفا که به مرور و به صورت جمعی شکل می‌گیرد، به آن‌ها نمی‌رسیم. اعتراضات احساسی و مقطعی، گوشه‌نشینی و خرده‌گیری و مشارکت نکردن در امور صنفی مگر برای زیر سؤال بردن چگونگی مشارکت دیگران راهی نیست که به رشد جریان فیلم کوتاه و صنف فیلم کوتاه منتهی شود. چه خوب که اگر اعتراضی داریم آن را نه با گوشه و کنایه، که رسا و منطقی مطرح کنیم و چه خوب‌تر اگر برای حل مشکلات صنفمان، راهکار ارائه دهیم. و چه بهتر اینکه برای عملی شدن راهکارمان آستین بالا بزنیم و به میانهء گود بیاییم. بیرون گود نشستن و انتظار خاک کردن مشکلات و ضعف‌های ساختاری و مقطعی صنفی، ساده و ساده‌انگارانه است.
و دست آخر فراموش نکنیم، دست اندرکاران جشن امسال هم بی مزد و منت، تمام تلاششان را برای هرچه بهتر برگزار شدن این جشن به خرج داده‌اند. مطمئناً هر کدام از ما هم جای آن‌ها بودیم کم نمی‌گذاشتیم و بی‌شک، در بهترین شکل، دست کم به همین میزان مورد نقد و اعتراض قرار می‌گرفتیم. در دو کفّهء قضاوت کردن و قضاوت شدن، رعایت انصاف، شاهین ترازوست. و خدا فیلمسازان انصاف‌پیشه را دوست دارد.
ارادتمند . مجتبا اسماعیل‌زاده
چهارم مردادماه ۱۳۹۶
